O prymasostwie w PTPN
Historia, rola i misja prymasostwa w Polsce były przedmiotem refleksji podjętej 19 października w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Gościem spotkania był Prymas Polski abp Wojciech Polak.
Spotkanie wpisało się w kalendarz obchodów 600-lecia prymasostwa w Polsce, które – jak przypomniał w swoim wystąpieniu abp Wojciech Polak – rozpoczęły się w kwietniu tego roku w Gnieźnie i potrwają do przyszłorocznych uroczystości świętowojciechowych. Swoje wystąpienie metropolita gnieźnieński oparł na książce autorstwa księdza profesora Józefa Nowackiego: „O godności i uprawnieniach prymasowskich arcybiskupa gnieźnieńskiego” wydanej staraniem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, która – jak zaznaczył – stanowi w jego ocenie jedno z poważniejszych źródeł wskazujących na pierwszeństwo prymasostwa stolicy gnieźnieńskiej, jak i omawiającej posiadanie tego przywileju przez Gniezno w minionych wiekach. Pozycja ta – uzasadniał dalej Prymas – której pierwsze wydanie w języku łacińskim ukazało się w 1937 roku, „jest jedną z tych klasycznych publikacji, które nie tylko przekonująco i zasadnie ukazują gnieźnieńską tradycję prymasowską, ale w sposób logicznie uzasadniony i naukowo udokumentowany pozwalają dobrze prześledzić zarówno samą genezę tytułu prymasa Polski, jak i związane z tym tytułem uprawnienia i zobowiązania arcybiskupów gnieźnieńskich”.
„Książka księdza profesora Nowackiego stała się dla mnie okazją do wniknięcia w argumentację, na jakiej opiera się geneza tytułu prymasowskiego dla Kościoła gnieźnieńskiego, ale także ukazaniem prymasowskich prerogatyw, które ten tytuł niósł ze sobą” – przyznał abp Polak streszczając pokrótce tezy i przytaczane przez autora teorie historyczne pochodzące od Jana Długosza, a także poczynione analizy na temat okoliczności i przebiegu nadania godności prymasa Polski abp. Mikołajowi Trąbie w 1417 roku na Soborze w Konstancji. W swoim wystąpieniu Prymas Polski omówił też prerogatywy i obowiązki wynikające z nadania tego tytułu arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, a także budzącą w pewnych okresach wiele pytań i dyskusji kwestię prymatu Kościoła gnieźnieńskiego od czasu rozbiorów dawnego Królestwa aż do odrodzenia Rzeczypospolitej Polskiej. Postaci i dzieje ówczesnych prymasów – jak zauważył abp Polak – ukazują z jednej staranie zaborców, by ów tytuł zniszczyć (choćby poprzez usytuowanie poza Gnieznem stolicy prymasowskiej i utworzenie tytułu Prymasa Królestwa Polskiego), z drugiej strony zmagania o jego zachowanie wyrażające się poprzez podtrzymywania tego przywileju przez Stolicę Apostolską i przez kolejnych arcybiskupów metropolitów gnieźnieńskich i – od 1821 – poznańskich, aż po pierwszego prymasa Odrodzonej Polski kard. Edmunda Dalbora.
„Pozostają zatem nietknięte tytuł i godność prymasowska arcybiskupów gnieźnieńskich, porządkiem swoim oraz prawem pierwszeństwa, które należy Gnieznu wedle prawa kanonicznego, obejmując Kościół całej Polski” – cytował ks. prof. Nowackiego abp Polak wyrażając na koniec życzenie i nadzieję, że obchody 600-lecia prymasostwa w Polsce, a zwłaszcza historyczne badania, pomogą również w lepszym zrozumieniu dzisiejszej roli prymasowskiej posługi.
„W udzielonym KAI wywiadzie powiedziałem, że jestem przekonany, iż żaden z biskupów w Europie nie miał podobnych prerogatyw do tych, jakie posiadał w historii Prymas Polski. I choć to prawda, że dziś kanon 438 Kodeksu Prawa Kanonicznego jasno stwierdza, że oprócz prerogatywy honoru, tytuł patriarchy i prymasa nie daje w Kościele łacińskim żadnej władzy rządzenia, to jednak mam nadzieję – nie tyle ze względu na moją własną osobę, co właśnie na prymasowski tytuł – że ten tytuł – jak przypomniał nam w 2009 roku Ojciec Święty Benedykt XVI – z kompetencjami określonymi w Statutach Konferencji Episkopatu Polski, cieszy się wielkim szacunkiem i znaczeniem w polskim Narodzie i jest znakiem jedności polskich katolików. Zgodnie bowiem z obowiązującym Statutem Konferencji Episkopatu Polski, biskupi polscy, kontynuując długą tradycję wzajemnej współpracy, trwającej od początków dziejów Kościoła w Polsce, szczególnie widocznej po roku 1417, gdy gromadzili się wokół arcybiskupów gnieźnieńskich, Prymasów Polski, tworzą Konferencję Episkopatu Polski, a wśród nich ważne miejsce, z uwagi na swoją genezę, wielowiekową historię i dzieje naszego narodu, zajmuje przyznawany na czas wykonywania urzędu (durante munere) arcybiskupom gnieźnieńskim honorowy tytuł prymasa Polski” – powiedział na koniec Prymas Polski.
W spotkaniu prócz członków Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk uczestniczyli także zaproszeni goście m.in.: Marszałek Województwa Wielkopolskiego Marek Woźniak i prof. Hanna Suchocka, były premier i ambasador RP przy Watykanie.
